Bewegen, kijken en doen. Zo verkennen de allerkleinsten de wereld om hen heen

Kinderen van 0 tot ongeveer drie jaar zetten al hun zintuigen en motorische mogelijkheden in om de wereld te verkennen. Zo gauw een kind heeft ontdekt wat het met zijn handen kan doen, zal hij met zijn handen proberen iets te pakken om het in zijn mond te stoppen. Liggend op een kleed kan een kind met veel aandacht een houten ring of zacht doekje bekijken en ermee exploreren. De handelingsmogelijkheden van objecten en materialen wekken de interesse en aandacht van kinderen. Wanneer de motorische mogelijkheden van kinderen toenemen, groeien de handelings- en exploratiemogelijkheden. Als je kunt zitten zijn je handen vrij om iets te pakken of objecten te combineren en wanneer je kunt lopen wordt de ruimte die je kunt verkennen ineens ook groter. In deze fase van een kind volgen ontwikkelingen elkaar snel op en door te exploreren ontstaan er kansen om nieuwe vaardigheden te oefenen.

Door: Mariska Venema, onderzoeker lectoraat Urban Care & Education en promovenda

Exploreren en handelingsmogelijkheden

Het verkennen en ontdekken van mogelijkheden van objecten en materialen noemen we exploratie. Exploreren van de omgeving wordt gestuurd door bewegen en kijken. Zo ontdekken ze handelingsmogelijkheden, ook wel affordanties genoemd. Een favoriet speelgoed voor jonge kinderen is de stapeltoren met kleurrijke bakjes. Zo’n stapeltoren heeft allerlei handelingsmogelijkheden en een kind zal gaan uitproberen wat het met de stapeltoren kan doen. Je kunt de bakjes precies op elkaar plaatsen en stapelen, in elkaar plaatsen, omdraaien, betasten, iets erin doen en ermee schudden. Het allerleukste is natuurlijk wanneer de toren staat en je deze daarna om kunt gooien. Kijken, doen en bewegen gaan hierin samen. Door de aandacht en de blik van een kind te volgen kan een pedagogisch medewerker taal toevoegen. Een moment waarop ze beiden naar hetzelfde object kijken en de pedagogisch medewerker hardop zegt wat ze samen zien of geeft woorden aan wat er gebeurt. ‘Oh, oh, de toren valt om! Zullen we hem weer opnieuw bouwen?’ Dit soort momenten van gedeelde aandacht tijdens exploratie zijn belangrijk in de vroege taalontwikkeling. Kinderen delen ervaringen tijdens exploreren graag door de aandacht van een volwassene te trekken en naar een object te kijken of te wijzen. Wanneer hij zelf het object kan pakken zal hij het naar de volwassene toebrengen en het laten zien.

Exploratie door de ogen van een kind

We hebben met een minicamera op een haarband gefilmd wat kinderen zien en doen tijdens exploratief spel. In dit fragment zie je een kind van ongeveer 1,5 jaar spelen met de regenboogvriendjes van Grimm. Bewegen, samen kijken naar hetzelfde object en doen gaan samen. Het kind ontdekt de mogelijkheden van de poppetjes door ze vast te pakken, te draaien en in en uit de bakjes te halen. Met veel aandacht en concentratie plaatst hij de poppetjes in en uit. Heel nauwkeurig pakt hij de poppetjes met duim en wijsvinger beet en zet ze boven op een bakje. Hij deelt zijn enthousiasme en communiceert met de pedagogisch medewerker. De pedagogisch medewerker volgt het initiatief van het kind en geeft woorden aan wat ze samen ervaren.

Ontwerpen van exploratief spel

Er is nog weinig onderzoek gedaan naar hoe pedagogisch medewerkers de allerkleinsten kunnen ondersteunen in de vroege taalontwikkeling door exploratief spel aan te bieden. In het onderzoek Explore ontwerpen pedagogisch medewerkers daarom exploratief spel en onderzoeken we of deze spelontwerpen de vroege taalontwikkeling stimuleert en hoe de pedagogisch medewerkers exploratief spel het beste kunnen begeleiden.

Voor het systematisch ontwerpen, uitvoeren en evalueren van spel doen we Lesson Study in de kinderopvang. Door ontwikkelingsmogelijkheden voor kinderen zichtbaar te maken leren pedagogisch medewerkers veel over het pedagogisch en educatief handelen op de groep. Samen met de pedagogisch coach en een procesbegeleider bespreken we allerlei vragen: Welke spelbehoeften zien we bij de kinderen? Wat zijn de motorische mogelijkheden van kinderen en hoe sluiten we met ons spelontwerp hierop aan? Welke kansen zijn er om de taalontwikkeling te stimuleren? De pedagogisch medewerkers delen hun observaties en doen kennis op over exploratie en taalontwikkeling. Zo worden ontwerpprincipes zichtbaar en benut voor het ontwerpen van exploratief spel. Vervolgens voeren zij het spel uit op de groep en bespreken aan de hand van filmbeelden de uitvoering. We sluiten de cyclus af met een evaluatie van de uitvoering door gezamenlijk filmbeelden te bespreken. Pedagogische afwegingen bij het faciliteren van exploratie en taalondersteuning staan centraal. De ontwerpcyclus van Lesson study voor de kinderopvang in het onderzoek Explore helpt de focus van het leren van de PM’er te brengen naar de kern van de pedagogische en educatieve kwaliteit, de ontwikkeling van kinderen.

Van ontwerp naar uitvoering en evaluatie. Op zoek naar de pedagogische redeneringen onder begeleiding van een pedagogisch coach.

Brenda Maasman is pedagogisch coach bij GO! Kinderopvang en participeert in de Lesson study groepen van het onderzoek Explore.

“Ik geniet van het samen mogen ontdekken waar de kwaliteiten van pedagogisch medewerkers verstopt zitten. Ik denk dat dit het beste kan door te focussen op de ontwikkeling van kinderen, daarvan leren en als team vooruitkomen en professioneel groeien. Door de videofragmenten te bespreken leren PM’ers oog te hebben voor de grote variatie aan initiatieven die kinderen kunnen hebben en er een passend antwoord op te geven. Het herkennen en ontvangen van deze initiatieven is belangrijk. De blik van een kind volgen of met de juiste intonatie de aandacht van het kind focussen. We delen inzichten en vergroten onbewust handelen uit en delen van daaruit kansen en mogelijkheden voor een volgende keer. Want uiteindelijk komt alles voor mij weer terug bij de kinderen!”